ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ 3.5 ਲੱਖ ਲੋਕ ਸਿਗਰਟਨੋਸ਼ੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਮਰਦੇ ਹਨ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗਿਣਤੀ 4.8 ਲੱਖ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੈ। ਸਿਗਰੇਟ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਨਿਕੋਟੀਨ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਸੰਸਦ ਦੀ ਸਥਾਈ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਸਿੰਗਲ-ਯੂਜ਼ ਸਿਗਰੇਟ ਵੇਚਣ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਤੰਬਾਕੂ ਕੰਟਰੋਲ ਮੁਹਿੰਮ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਸਿਫਾਰਿਸ਼ ‘ਚ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ‘ਚ ਏਅਰਪੋਰਟ ਦੇ ਸਮੋਕਿੰਗ ਜ਼ੋਨ ਨੂੰ ਵੀ ਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਸਥਾਈ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ‘ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਸਿਗਰਟ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਨ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। 3 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ ਸਿਫਾਰਿਸ਼ ‘ਤੇ ਈ-ਸਿਗਰੇਟ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਇਸ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਨੂੰਨ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ
ਆਓ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਥਾਈ ਕਮੇਟੀ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ?
ਸੰਸਦ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਨੂੰ ਸੁਖਾਲਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਮੇਟੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਐਡਹਾਕ। ਸਥਾਈ ਕਮੇਟੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਸਭਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ 1 ਸਾਲ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਮੇਟੀ ਕੰਮਕਾਜ ਨੂੰ ਸੁਖਾਲਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਰਿਪੋਰਟ ਸੌਂਪਦੀ ਹੈ।
ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕਿਓਂ, 2 ਕਾਰਨ
1. ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ‘ਚ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ‘ਚ ਜੀਐੱਸਟੀ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਤੰਬਾਕੂ ਉਤਪਾਦਾਂ ‘ਤੇ ਟੈਕਸ ‘ਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ।
2. ਕਮੇਟੀ ਨੇ IARC ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੁਤਾਬਕ ਸ਼ਰਾਬ ਅਤੇ ਤੰਬਾਕੂ ਦੇ ਸੇਵਨ ਨਾਲ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਤੰਬਾਕੂ ਉਤਪਾਦ ‘ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਟੈਕਸ?
ਜੀਐਸਟੀ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬੀੜੀਆਂ ‘ਤੇ 22 ਫੀਸਦੀ, ਸਿਗਰਟ ‘ਤੇ 53 ਫੀਸਦੀ ਅਤੇ ਧੂੰਆਂ ਰਹਿਤ ਤੰਬਾਕੂ ‘ਤੇ 64 ਫੀਸਦੀ ਟੈਕਸ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ WHO ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਤੰਬਾਕੂ ਉਤਪਾਦਾਂ ‘ਤੇ 75 ਫੀਸਦੀ ਟੈਕਸ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ।
ਹਰ ਸਾਲ 7 ਲੱਖ ਲੋਕ ਸਿਗਰਟ ਕਾਰਨ ਮਰਦੇ ਹਨ
ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ 3.5 ਲੱਖ ਲੋਕ ਸਿਗਰਟਨੋਸ਼ੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਮਰਦੇ ਹਨ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗਿਣਤੀ 4.8 ਲੱਖ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੈ। ਸਿਗਰੇਟ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਨਿਕੋਟੀਨ ਦੀ ਓਵਰਡੋਜ਼ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕਈ ਵਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਕਾਮਯਾਬੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ।
2018 ਵਿੱਚ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਉਂਸਿਲ ਆਫ ਅਪਲਾਈਡ ਇਕਨਾਮਿਕ ਰਿਸਰਚ ਨੇ ਇੱਕ ਸਰਵੇਖਣ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਮੁਤਾਬਕ ਸਿਗਰਟਨੋਸ਼ੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ 46 ਫੀਸਦੀ ਲੋਕ ਅਨਪੜ੍ਹ ਹਨ, ਜਦਕਿ 16 ਫੀਸਦੀ ਕਾਲਜ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਨ।
ਸਿਗਰਟ 56 ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ
ਲੈਂਸੇਟ ਜਰਨਲ ਨੇ 2022 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸਿਗਰਟ ਪੀਣ ਨਾਲ 56 ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਚ ਕੈਂਸਰ, ਬ੍ਰੇਨ ਸਟ੍ਰੋਕ, ਨਪੁੰਸਕਤਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਲੈਂਸੇਟ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਿਪੋਰਟ ‘ਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਦੇ 40 ਫੀਸਦੀ ਸਿਗਰਟਨੋਸ਼ੀ ਚੀਨ ‘ਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 6.6 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਸਿਗਰਟ ਪੀਂਦੇ ਹਨ
ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਫਾਰ ਸਮੋਕ ਫਰੀ ਵਰਲਡ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਲਗਭਗ 6.6 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਸਿਗਰਟ ਪੀਂਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ 26 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਹੋਰ ਤੰਬਾਕੂ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 21 ਫੀਸਦੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਾਰਨ ਕੈਂਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਿਗਰਟ ਬਾਰੇ ਕੀ ਕਾਨੂੰਨ ਹੈ?
1. ਜਨਤਕ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਸਿਗਰਟ ਪੀਣ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਹੈ। ਨਿਯਮ ਤੋੜਨ ‘ਤੇ 200 ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੋਟਲਾਂ, ਰੈਸਟੋਰੈਂਟਾਂ, ਸਿਨੇਮਾ ਹਾਲਾਂ, ਮਾਲਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਨੂੰ 60 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ x 30 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦਾ ਬੋਰਡ ਲਗਾਉਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸ ‘ਤੇ ‘ਨੋ ਸਮੋਕਿੰਗ’ ਲਿਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ।
2. ਤੰਬਾਕੂ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਬਾਜ਼ੀ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਹੈ। ਉਤਪਾਦ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰਾਂ ਨੂੰ 60 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ x 45 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦਾ ਬੋਰਡ ਲਗਾ ਕੇ ਕੈਂਸਰ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਨਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ 1000 ਰੁਪਏ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
3. ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਲਜ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ 100 ਮੀਟਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅੰਦਰ ਤੰਬਾਕੂ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਹੈ। ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ 200 ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
4. ਦੁਕਾਨਦਾਰ 18 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਨਾਬਾਲਗਾਂ ਨੂੰ ਸਿਗਰਟ ਨਹੀਂ ਵੇਚ ਸਕਦਾ। ਵੇਚਣ ਲਈ ਜੁਰਮਾਨਾ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਹੱਥ ਨਾਲ ਬਣੀ ਸਿਗਰਟ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1880 ਵਿੱਚ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਆਈ ਸੀ
ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1880 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਕੈਰੋਲੀਨਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜੇਮਸ ਬੁਕਾਨਨ ਡਿਊਕ ਨਾਂ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਬਣੀਆਂ ਸਿਗਰਟਾਂ ਨੂੰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਉਤਾਰਿਆ। ਇਸ ਹੱਥ ਨਾਲ ਬਣੀ ਸਿਗਰਟ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਧਦੀ ਗਈ। 1990 ਵਿੱਚ, ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਿਗਰਟ ਪੀਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧ ਕੇ 990 ਮਿਲੀਅਨ ਹੋ ਗਈ।
